Umorzenie należności jest jednak rozwiązaniem o charakterze wyjątkowym i może być orzeczone przez ZUS jedynie w sytuacjach nadzwyczajnych. Stosownie do obowiązujących przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.) umorzenie należności z tytułu zaległych składek może nastąpić jedynie w przypadku stwierdzenia ich całkowitej nieściągalności, lub też ze względu na ważny interes osoby zobowiązanej.

Całkowita nieściągalność zobowiązania

Zgodnie z postanowieniami ustawy o s.u.s., należności z tytułu składek mogą być umarzane w całości lub w części przez ZUS tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności. Całkowita nieściągalność należności publicznoprawnych zachodzi natomiast w sytuacji, gdy:

1. dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości nie podlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie,
2. sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe,
3. nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie,
4. nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym,
5. wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym,
6. naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję,
7. jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.

Z wyżej wymienionych powodów mogą być umorzone jedynie należności z tytułu składek w części finansowanej przez przedsiębiorcę. Umorzeniu nie będą natomiast podlegały składki w części finansowanej przez zatrudnionych przez przedsiębiorcę pracowników, gdyż te – jako potrącone przez pracodawcę z wynagrodzenia pracowników i nie odprowadzone do ZUS – podlegają szczególnej ochronie prawnej. Do czasu przedawnienia tych należności (tj. przez okres 10 lat od ich powstania) ZUS będzie mógł podjąć próby ich wyegzekwowania.

Wystąpienie określonych w ustawie przesłanek do umorzenia należności nie skutkuje jednak automatycznym umorzeniem zadłużenia. Decyzja w sprawie umorzenia zadłużenia oparta jest na konstrukcji uznania administracyjnego, co oznacza, iż dopiero po wystąpieniu określonych w przepisach prawa przesłanek uzasadniających umorzenie, ZUS ma prawo rozważyć, czy zasadne jest udzielenie dłużnikowi tego typu ulgi.

Umorzenie należności z uwagi na ważny interes osoby zobowiązanej

W stosunku do przedsiębiorców opłacających składki za samych siebie, przepisy ustawy o s.u.s. wprowadziły wyjątek od zasady całkowitej nieściągalności. W przypadku tych podmiotów, należności z tytułu zaległych składek na ubezpieczenia społeczne mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane, także pomimo braku ich całkowitej nieściągalności. W przedmiotowych sytuacjach, kryterium decydującym o podjęciu przez ZUS decyzji o umorzeniu zadłużenia będzie ważny interes osoby zobowiązanej do opłacenia składek. Pod pojęciem tym należy natomiast rozumieć wystąpienie okoliczności, które uniemożliwiają spłatę zadłużenia, a w szczególności:

• ubóstwo zobowiązanego, zagrażające jego dalszej egzystencji;
• wystąpienie zdarzeń losowych i klęsk żywiołowych, których dłużnik nie mógł przewidzieć, ani im przeciwdziałać;
• choroba zobowiązanego lub członków jego najbliższej rodziny (np. małżonka, dzieci, rodziców), nad którymi zobowiązany do spłaty należności sprawuje bezpośrednią opiekę - uniemożliwiająca pozyskiwanie dochodów niezbędnych do podjęcia spłaty zadłużenia.

x

Rozstrzygnięcie, czy w danej sytuacji zachodzą okoliczności przemawiające za umorzeniem należności jest uzależnione od udowodnienia przez zobowiązanego, że ze względu na jego sytuację materialną i rodzinną uregulowanie zaległości spowodowałoby zbyt ciężkie skutki dla niego i jego rodziny. W takich sytuacjach to na płatniku ciążył będzie obowiązek udowodnienia, iż spłata zadłużenia pogorszy jego warunki życia poniżej minimum socjalnego.

Co podlega umorzeniu?

Rodzaj oraz zakres należności z tytułu składek mogących podlegać umorzeniu uzależniony jest od podstawy prawnej mającej zastosowanie w danej sprawie. Co do zasady umorzeniu mogą podlegać należności z następujących tytułów:

1. za okres do 31 grudnia 1998 r.:

• składki na ubezpieczenia społeczne;
• składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych;

za okres od 1 stycznia 1999 r.:

• składki na ubezpieczenia społeczne – z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek na własne ubezpieczenia (np. pracowników);
• składki na Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych;
• składki na Fundusz Emerytur Pomostowych;

a także odsetki za zwłokę naliczone do dnia złożenia wniosku o umorzenie oraz ewentualnie opłata dodatkowa i kosztami upomnienia. W przypadku płatników opłacających składkę wyłącznie na własne ubezpieczenia umorzeniem może zostać objęta pełna kwota zadłużenia z tytułu składek, w tym również składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Konsekwencje umorzenia należności

Osoby ubiegające się o umorzenie należności muszą mieć na uwadze fakt, iż zgodnie z obowiązującymi przepisami, przy ustalaniu prawa do emerytury i renty dla płatników składek zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenia, nie uwzględnia się okresów, za które nie zostały opłacone składki, mimo podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu w tym okresie. Umorzenie należności z tytułu składek spowoduje, iż okres za jaki zostały one umorzone, nie będzie uwzględniany przy ewentualnym przyznaniu świadczenia.

Kancelaria Prawna Skarbiec